Jedzenie a potrzeby psychiczne człowieka

Każdy z powyżej wymienionych sposobów realizowania potrzeb poprzez jedzenie może być potencjalnie szkodliwy dla jednostki; są jednak takie, które są szkodliwe w sposób oczywisty.

Patologicznym przejawem zaspokajania potrzeb seksualnych przez jedzenie jest tzw. feederyzm (feederism). To mało poznane zaburzenie z obszaru preferencji seksualnych (parafilii). Feedersi (feeders, „dokarmiacze”) to osoby, dla których źródłem seksualnego pobudzenia jest karmienie swoich partnerek oraz zachęcanie ich do przybierania na wadze. Feedees („dokarmiane”) to osoby, które są w relacji z „dokarmiaczem”; źródłem seksualnego pobudzenia jest jedzenie, bycie karmioną oraz przybieranie na wadze, często kosztem zdrowia, możliwości samodzielnego funkcjonowania a nawet mimo realnego ryzyka zagrożenia życia.

Przykładem patologicznego zaspokajania potrzeby kontroli w kontekście jedzenia jest anoreksja psychiczna (anorexia nervosa). Osoby chore na anoreksję mają tak silne mechanizmy samokontroli, że potrafią przez długi czas ignorować uczucie głodu i niejako uwolnić się od swojej fizjologii.

Jak pisze J. Hollis, anorektyk posuwa się w swej samowystarczalności bardzo daleko: „Nie tylko WAS nie potrzebuję, ja nie potrzebuję nawet POŻYWIENIA”.

Badacze problemu podkreślają w anoreksji nie tylko chorobliwy strach przed przytyciem, ale także oznakę panowania, kontroli i cnoty – jak podaje J. Odgen, osoby anorektyczne były porównywane do ascetów pod względem „dyscypliny, skromności, abstynencji i pohamowania żądz” i opisywane jako otoczone „aurą szczególnej siły i nadludzkiej dyscypliny”.

Nieco podobna do anoreksji jest orthorexia nervosa. Jest to patologiczna fiksacja na spożywaniu właściwej i zdrowej żywności. Osoby dotknięte ortoreksją unikają spożywania niektórych pokarmów i/lub określonych sposobów obróbki żywności, ponieważ uważają, że są one szkodliwe dla zdrowia. Obsesyjnie skupiają się na jakości i sposobie przygotowania posiłków, ściśle przestrzegają zasad dotyczących wyglądu i składu pokarmów. Motywacją do podjęcia zdrowego sposobu odżywiania może stać się chęć uniknięcia poważnej choroby, poprawa kondycji fizycznej czy dążenie do pozbycia się szkodliwych nawyków żywieniowych zachodniej diety.

Ortoreksja może zaspokajać różne potrzeby psychiczne – jedna z teorii mówi, że wynika ona z ukrytego konformizmu, tzn. taki sposób odżywiania jest nieuświadomionym sposobem na osiągnięcie kulturowo przyjętego wzorca pięknego ciała. W takim przypadku ortoreksja będzie związana z potrzebą uznania. Ortoreksja służy także zaspokajaniu potrzeb bezpieczeństwa: z jednej strony ortorektyk ma poczucie, że dieta pozwoli zapobiec różnym chorobom; z drugiej, przestrzeganie diety zaspokaja potrzebę całkowitej kontroli nad życiem (w tej samodyscyplinie ortorektyk podobny jest do anorektyka).

Ortoreksja zaczyna się w momencie, gdy dieta staje się ucieczką od życia – codzienna aktywność zdominowana zostaje przez planowanie, kupowanie oraz przygotowywanie posiłków. Każde odstępstwo od reżimu związane jest z lękiem i poczuciem winy, które pociąga za sobą zaostrzenie diety.

Z kolei bulimia nervosa to przykład zaburzenia, w którym przejawiają się problemy w obszarze samokontroli. Napadowe objadanie się z epizodami przeczyszczania i/lub prowokowanych wymiotów ma w tle także chorobliwy strach przed przytyciem, ale opisuje się je jako „skutek głębokiej i dolegliwej utraty kontroli nad jedzeniem”.